بهداشت دهان و دندان در کودکان
بهداشت دهان و دندان در کودکان تنها مربوط به مراقبتهای روزمره با مسواک نیست؛ این موضوع ریشه در آیندهٔ سلامت فرزند شما دارد. لبخند یک کودک، در ظاهر ساده و شیرین است، اما پشت آن سلامت قلب، مغز، خواب، یادگیری و حتی روابط اجتماعی نهفته است.
در سالهای طلایی رشد، هر عادت کوچک مراقبتی میتواند مسیر زندگی یک کودک را تغییر دهد. در این مقاله، برخلاف مطالب کلیشهای و تکراری، نگاهی متفاوت و علمی به این موضوع خواهیم داشت و با ارائهی اطلاعات کمتر شنیدهشده، راهکارهای پیشگیری از پوسیدگی دندان را نیز بررسی میکنیم.
اگر به دنبال توصیههای دقیقتر و گامبهگام هستید، پیشنهاد میکنم مقالهٔ مکمل ما با عنوان راهکارهای پیشگیری از پوسیدگی دندان را نیز مطالعه کنید.
چرا بهداشت دهان و دندان در کودکان اهمیت حیاتی دارد؟
۱. رابطهٔ بهداشت دهان با میکروبیوم بدن کودک
دهان کودکان میزبان میلیونها میکروارگانیسم است. تعادل این میکروبها بخشی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل میدهد. عدم رعایت بهداشت دهان، این تعادل را بر هم زده و میتواند منجر به بروز التهابهای سیستمیک، حساسیتهای غذایی و حتی اختلالات متابولیک شود.
۲. تأثیر مستقیم بهداشت دهان بر کیفیت خواب کودکان
تحقیقات جدید نشان میدهند کودکانی که دچار پوسیدگی و درد دندان هستند، کیفیت خواب پایینتری دارند. این مسئله بر ترشح هورمون رشد، خلقوخو و توان یادگیری کودک تأثیر منفی میگذارد.
۳. پیوند بین التهاب دهان و اختلالات عصبی در کودکان
التهاب مزمن لثهها در دوره کودکی با افزایش سطح سایتوکاینهای التهابی همراه است. برخی مطالعات پیشبالینی نشان دادهاند که این سایتوکاینها میتوانند بر عملکرد مغز و حتی بر تکامل نورونها اثر بگذارند.
بهداشت دهان و دندان در کودکان
عوامل کمتر شنیدهشده که بر بهداشت دهان و دندان در کودکان اثر میگذارند
۱. استرس مادر در دوران بارداری
سطح بالای کورتیزول در دوران بارداری میتواند بر تشکیل مینا و عاج دندان جنین اثر منفی بگذارد. بنابراین بهداشت دهان کودک از دوران جنینی آغاز میشود.
۲. شیردهی شبانهٔ طولانی بدون مسواک
حتی شیر مادر اگر در دهان بماند، بهمرور میتواند موجب تخمیر و تولید اسید شود. اگر پس از شیر خوردن شبانه، دهان کودک تمیز نشود، احتمال پوسیدگی دندان بالا میرود.
۳. استفاده طولانی از داروهای خوراکی شیرینشده
شربتهای آنتیبیوتیک و مکملهایی که شیرین شدهاند، در صورت عدم رعایت بهداشت دهان، میتوانند در ایجاد پوسیدگی نقش عمدهای داشته باشند. لازم است پس از مصرف این داروها، دهان کودک با آب شسته شود.
توصیههای کمتر شناختهشده اما مؤثر
۱. استفاده از پروبیوتیکهای خوراکی
برخی محصولات لبنی یا مکملها حاوی باکتریهای مفیدی هستند که به تعادل میکروبی دهان کمک میکنند. این رویکرد نوین میتواند مکملی ارزشمند در کنار مسواک و نخ دندان باشد.
۲. ماساژ لثه با دست تمیز در نوزادان
این کار ضمن تحریک جریان خون لثه، به کاهش التهاب و آمادهسازی لثهها برای رویش دندان کمک میکند.
۳. آزمایش ژنتیکی برای تشخیص استعداد به پوسیدگی
برخی مراکز پیشرفته، آزمایشهایی ارائه میدهند که با بررسی ژنهای خاص، میزان استعداد کودک به پوسیدگی دندان را مشخص میکنند. این اطلاعات میتوانند راهنمایی مؤثر برای برنامهریزی پیشگیرانه باشند.
تکنولوژیهای نوین در خدمت بهداشت دهان و دندان در کودکان
- مسواکهای هوشمند با اپلیکیشن کودکپسند
- واقعیت افزوده برای آموزش تکنیک صحیح مسواکزنی
- اپلیکیشنهای تشویقی برای ثبت رفتار بهداشتی روزانه
بهداشت دهان و دندان در کودکان و نوزادان
تمیز نمودن دندان های کودک و مراقبت از دندان کودکان را از همان ابتدای پیدایش آن ها در دهان باید شروع کرد. در ابتدا این کار را می توان با پیچیدن یک تکه گاز استریل به دور انگشت اشاره و مالیدن آن به لثه و دندان های کودک انجام داد. بعد از سن 2.5 سالگی که همه دندان های شیری روییدند؛ باید از مسواک استفاده کرد که این کار ابتدا به وسیله والدین انجام می شود.
البته باید از دومین سال زندگی، کودک را با مسواک آشنا نمود. والدین باید کودک را تا سن شش سالگی در مسواک زدن یاری کنند و یا بر کار وی نظارت داشته باشند، که برای این کار ابتدا دندان های کودک به وسیله والدین مسواک می شود و سپس کودک مسواک زدن را تمرین می کند و یا این که کودک ابتدا دندان ها را مسواک می زند، سپس والدین مسواک زدن وی را کامل می کنند.
کودک می تواند صبح ها بدون نظارت والدین این کار را انجام دهد و شب ها مسواک زدن توسط والدین انجام شود.
برای کودکانی که خمیر دندان را قورت می دهند، بهتر است از خمیر دندان استفاده نشود و یا اینکه از خمیردندان بدون فلوراید استفاده گردد. زیرا کودک با خوردن خمیردندان دچار تهوع شده و ممکن است سبب واکنش منفی وی گردیده و در برابر مسواک زدن مقاومت نشان دهد.
بهداشت دهان و دندان در کودکان
در سنی که کودک بتواند خمیر دندان را به طور کامل از دهان خارج کند، استفاده از خمیردندان های فلورایده بلامانع خواهد بود.
برای کودکان دوبار مسواک زدن در روز کافی خواهد بود، یک بار صبح پس از صبحانه و بار دیگر شب قبل از خواب. اغلب اوقات مسواک زدن بلافاصله قبل از خواب که کودک کسل و خواب آلود است انجام می شود. در حالی که اگر این عمل یکی دو ساعت قبل از خواب که کودک سرحال است انجام شود، نتیجه بهتری خواهد داشت.
در هر حال هیچ گاه نباید به کودک اجازه داد بدون مسواک زدن به رختخواب برود. مسواک کودکان باید کوچک بوده، با دهان تطابق داشته باشد و موهای آن نرم باشد تا به لثه های کودک آسیبی نرسد.
برای تمیز کردن سطوح بین دندانی از چیزهای سخت و نوک تیز مثل سنجاق و چوب کبریت نباید استفاده کرد. برای نخ کشیدن بین دندان ها باید از سه سالگی شروع به این کار کرد. والدین می توانند جهت نخ کشیدن از انگشتان خود و یا ابزار مخصوص (نخ دندان های کمانی) استفاده کنند.
در صورتی که استفاده از مسواک و نخ دندان برای کودک امکان پذیر نباشد؛ باید کودک را وادار کرد تا چند مرتبه در روز دهانش را با آب شست و شو دهد. در صورت استفاده صحیح از مسواک، هر 3 الی 4 ماه باید مسواک را تعویض نمود.
ولی در اطفال به دلیل استفاده نادرست و یا جویدن مسواک، باید در زمان کوتاه تری اقدام به تعویض مسواک نمود. باید توجه داشت که حتی با رعایت دقیق اصول بهداشتی، باید هر 6 ماه یک بار جهت معاینه دقیق به دندانپزشک مراجعه کرد.
بهداشت دهان و دندان در کودکان
پوسیدگی به علت شیشه شیر در نوزادان و کودکان
بعضی از کودکان عادت کرده اند که شیشه شیر را در طول شب در دهان داشته باشند و حتی برخی والدین برای بهتر شدن طعم شیر، قند اضافه می کنند و یا آب قند در آن می ریزند. اثر این کار، آن است که دندان های پیش کناری (لترال) و میانی (سانترال) و دندان های آسیای بزرگ کودک دچار پوسیدگی دندان می گردد.
برای جلوگیری از مشکلات ذکر شده باید کودک را به ترک این عادت تشویق نمود و یا اینکه حداقل شیشه را تنها با آب جوشیده سرد پر کرده و یا در پاره ای موارد می توان از پستانک تمیز استفاده کرد.
بهداشت دهان و دندان در کودکان
بهترین روش مسواک زدن در اطفال
بهترین روش مسواک زدن، شیوه ای است که استفاده از آن برای بیمار راحت تر بوده، به لثه و دندان ها آسیب نرساند و پس از مسواک زدن قرص های آشکار کننده پلاک، فقدان پلاک دندانی را تایید کنند. برایی کودکان مسواک زدن با حرکات رفت و برگشتی توصیه می شود.
در صورتی که والدین بخواهند برای کودک مسواک بزنند ترکیبی از حرکات رفت و برگشت، چرخشی، بالا به پایین و پایین به بالا موثرتر خواهد بود.
ژل کلرهگزیدین نیز علیه میکروارگانسیم های پلاک دندانی در دندانپزشکی موثر است، ولی طعم نامطلوبی دارد و سبب تغییر رنگ مخاط و دندان ها می شود.
سوالات متداول درباره بهداشت دهان و دندان در کودکان
بهداشت دهان و دندان در کودکان باید از چه سنی شروع شود؟
بهداشت دهان و دندان در کودکان باید از زمان رویش اولین دندان شیری (حدود ۶ ماهگی) آغاز شود. حتی پیش از آن، تمیز کردن لثههای نوزاد با یک گاز استریل مرطوب بعد از شیر خوردن توصیه میشود.
بهترین مسواک برای بهداشت دهان و دندان در کودکان چیست؟
مسواک کودک باید دارای دستهٔ راحت، سر کوچک و موهای نرم باشد. انتخاب مسواک متناسب با سن کودک، عامل مهمی در علاقهمند کردن او به رعایت بهداشت دهان است.
آیا استفاده از خمیر دندان فلورایددار برای کودکان بیخطر است؟
بله، اما باید مقدار آن بسیار کم باشد. برای کودکان زیر ۳ سال به اندازهٔ یک دانه برنج و برای بالای ۳ سال به اندازهٔ یک نخود توصیه میشود. بلعیدن زیاد فلوراید میتواند موجب فلوئوروزیس شود.
چند بار در روز باید دندانهای کودک مسواک زده شود؟
دو بار در روز؛ صبح و قبل از خواب شب. بهداشت دهان و دندان در کودکان، بهویژه در هنگام خواب اهمیت بیشتری دارد چون جریان بزاق کمتر شده و احتمال پوسیدگی بیشتر است.
آیا پوسیدگی دندان شیری مهم است؟ چون در نهایت میافتد.
بله، بسیار مهم است. دندانهای شیری نقش کلیدی در تغذیه، تکلم و هدایت دندانهای دائمی دارند. پوسیدگی در این دندانها میتواند منجر به عفونت، درد و آسیب به دندان دائمی زیرین شود.
فلورایدتراپی و فیشورسیلانت چه کمکی به بهداشت دهان و دندان در کودکان میکند؟
فلورایدتراپی باعث مقاوم شدن مینای دندان در برابر اسیدها میشود. فیشورسیلانت با پوشاندن شیارهای عمیق دندانهای آسیای کودک، از گیر افتادن غذا و رشد باکتری جلوگیری میکند.
آیا دندانپزشکی برای کودکان دردناک است؟
با پیشرفت تکنولوژی، بیشتر درمانهای دندانپزشکی بدون درد انجام میشود. استفاده از بیحسی موضعی و فضای دوستانه کلینیکهای دندانپزشکی کودکان، اضطراب را به حداقل میرساند.
چگونه کودک را به رعایت بهداشت دهان و دندان تشویق کنیم؟
استفاده از جدول تشویقی، مسواکهایی با شخصیتهای کارتونی، اپلیکیشنهای آموزشی و مسواک زدن گروهی با والدین از جمله راهکارهای مؤثر هستند.
تغذیه چه نقشی در بهداشت دهان و دندان در کودکان دارد؟
کاهش مصرف قندها، استفاده از میانوعدههای سالم (مثل پنیر، ماست ساده، سبزیجات خام)، و نوشیدن آب بعد از وعدههای غذایی بهطور قابل توجهی خطر پوسیدگی را کاهش میدهد.
آیا ژنتیک در پوسیدگی دندان کودکان نقش دارد؟
بله، برخی کودکان بهطور ژنتیکی مینای ضعیفتری دارند یا بزاق کمتری ترشح میکنند. در این موارد، رعایت دقیقتر بهداشت دهان و پیگیریهای منظم ضروری است.
نتیجهگیری؛ فراتر از مسواک و نخ دندان
بهداشت دهان و دندان در کودکان مفهومی چندبعدی است که با تغذیه، روانشناسی، ایمنی بدن و حتی تکنولوژی پیوند خورده است. اگر والدین بخواهند فرزندی سالم، شاد و موفق تربیت کنند، نمیتوانند از نقش کلیدی سلامت دهان چشمپوشی کنند. امروز، با درک علمیتر و دقیقتر، میتوانیم از روشهای نوآورانهتری برای محافظت از لبخند کودکانه بهره ببریم.
به یاد داشته باشید: کودک شما فقط لبخند نمیزند؛ او سلامت آیندهاش را نشان میدهد.