پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان

پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان نه‌تنها یک توصیه ساده بهداشتی است، بلکه گامی حیاتی برای حفظ سلامت جسم و روان فرزندان ماست. واقعیت این است که پوسیدگی دندان، شایع‌ترین بیماری مزمن دوران کودکی است و برخلاف تصور رایج، تنها ناشی از مصرف شیرینی نیست.

ترکیبی از تغذیه نادرست، بی‌توجهی به زمان قطع شیر شبانه، استفاده نابه‌جا از خمیردندان بزرگسال، نادیده گرفتن ابزارهایی مثل مسواک انگشتی، و حتی عدم آگاهی از ضرورت مراجعات منظم به دندان‌پزشک، همگی می‌توانند این روند تخریبی را تشدید کنند.

اگر این مسیر ادامه یابد، ممکن است کودک برای درمان نیاز به روش‌هایی مانند سدیشن پیدا کند. اما جای نگرانی نیست؛ در این مقاله با یک راهنمای علمی، ساده و کاربردی همراه خواهید شد که شما را به‌روشنی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان راهنمایی می‌کند—از نکات تغذیه‌ای گرفته تا زمان صحیح استفاده از دهانشویه و خمیردندان.

چرا پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان اهمیت دارد؟

پوسیدگی دندان می‌تواند منجر به درد، عفونت، اختلال در تغذیه، کاهش تمرکز در مدرسه، مشکلات گفتاری، و حتی تأثیر منفی بر اعتمادبه‌نفس کودک شود. درمان دیرهنگام، نیاز به درمان‌های پرهزینه و تهاجمی مانند درمان تحت سدیشن (بیهوشی سطحی) دارد که بسیاری از والدین را نگران می‌کند.

دغدغه‌های واقعی والدین و راه‌حل‌های علمی

۱. مسواک انگشتی یا مسواک معمولی؟

تا سن حدود ۱۲ تا ۱۸ ماهگی، بهترین گزینه مسواک انگشتی سیلیکونی مخصوص نوزادان است. پس از رویش دندان‌های آسیاب شیری، استفاده از مسواک دسته‌دار کودکانه با سری نرم توصیه می‌شود. از همان ابتدا، هدف پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان است، نه فقط تمیز کردن ظاهری.

۲. آیا شیر شبانه باعث پوسیدگی می‌شود؟

بله، خصوصاً در صورتی که پس از مصرف شیر، دندان‌ها تمیز نشوند. قند موجود در شیر (لاکتوز) در شب، زمانی که بزاق کمتری ترشح می‌شود، به راحتی محیط اسیدی ایجاد کرده و مینای دندان را تخریب می‌کند. پیشنهاد می‌شود از حدود ۱۲ ماهگی به تدریج شیر شبانه قطع شود و اگر کودک همچنان شیر می‌خواهد، بعد از آن آب داده شود یا دندان‌ها با گاز استریل تمیز شوند.

۳. چه زمانی خمیردندان بزرگسال مناسب است؟

کودکان تا حدود ۶ سالگی باید از خمیردندان‌های مخصوص کودک با میزان فلوراید کمتر استفاده کنند. از سن ۶ سال به بالا، در صورت توانایی در تف کردن خمیر و توصیه دندان‌پزشک، می‌توان از خمیردندان بزرگسال استفاده کرد. این مرحله برای پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان بسیار مهم است.

۴. دهانشویه: بله یا خیر؟

استفاده از دهانشویه حاوی فلوراید برای کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است آن را ببلعند. در کودکان بالاتر، تنها در صورت تجویز دندان‌پزشک و وجود خطر پوسیدگی بالا، دهانشویه فلورایددار با دوز پایین مفید است.

۵. تغذیه سالم؛ نقش اساسی در پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان

تغذیه یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در سلامت دهان کودک است:

• میوه‌ها: حاوی فیبر طبیعی هستند که به تمیز شدن دندان‌ها کمک می‌کند. بهتر است میوه به‌صورت کامل مصرف شود نه به شکل آب‌میوه.
• آجیل: منابع غنی از کلسیم، فسفر و مواد معدنی مفید برای مینای دندان هستند.
• شیرینی‌جات و بیسکوییت‌ها: مصرف گهگاهی اشکالی ندارد، اما باید محدود و همراه با وعده‌های غذایی باشد و بلافاصله بعد از آن مسواک زده شود.

۶. سدیشن در دندان‌پزشکی کودکان

وقتی کودک به دلایل متعدد مانند ترس شدید یا سن پایین امکان همکاری در درمان را ندارد، دندان‌پزشکان از روش سدیشن استفاده می‌کنند. این روش با داروهایی انجام می‌شود که کودک را آرام کرده، بدون نیاز به بیهوشی کامل، درمان را ممکن می‌سازد. در عین حال، پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان می‌تواند مانع از نیاز به چنین روش‌های تهاجمی شود.

۷. آب‌نبات و شکلات؛ قاتلان بی‌سر و صدای مینای دندان

آب‌نبات‌های چسبناک، لواشک صنعتی، شکلات‌هایی که دیر آب می‌شوند، دشمنان پنهان دندان کودکان هستند. مدت زمان تماس شکر با دندان، از خودِ میزان آن خطرناک‌تر است. بهتر است این خوراکی‌ها به‌صورت محدود و در کنار وعده‌های غذایی داده شوند.

توصیه‌های کلیدی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان

• استفاده از مسواک مناسب و آموزش تکنیک صحیح مسواک زدن
• استفاده روزانه از نخ دندان در کودکان بالای ۴ سال
• کاهش تعداد وعده‌های مصرف تنقلات قندی در طول روز
• ایجاد عادت مراجعه منظم به دندان‌پزشک (هر ۶ ماه یک‌بار)
• استفاده از فلورایدتراپی یا سیلنت (درزگیر شیارهای دندان) در صورت صلاح‌دید متخصص

پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان، پیشگیری و درمان آن

مجموعه دندان ها در طول عمر انسان شامل؛ دندان های شیری، دندان های دائمی و دندان های عقل می باشد.

• دندان های شیری

اولین مجموعه از دندان های انسان شامل 20 دندان شیری (یا نوزادی یا دندان های اولیه) است که از حدود سن شش ماهگی تا یک سالگی به تدریج در می آیند (از داخل بافت لثه خارج می شوند).

• سطح اکلوزال دندان ((Occlusal

سطح اکلوزال همان سطحی از دندان هاست که با آن غذا را می جویم. زمانی که دندان های فک بالا و پایین را روی هم می گذارید، در واقع سطح اکلوزال دندان های بالا و پایین روی یکدیگر قرار می گیرند.

• شیار های جدا کننده Dissectional Grooves))

شیار های اکلوزال را می توان، به صورت خطوط پر پیچ و خمی روی سطح اکلوزال مشاهده کرد که از نظر بصری سطح اکلوزال یا جونده دندان ها را مرزبندی می کنند. اگر به جلوی آیینه بروید و سطح جونده دندان های انتهایی یا آسیابی خود را نگاه بیندازید، این شیار های سطح جونده یا شیار های جدا کننده را می بینید.

• روش های پیشگیری از پوسیدگی

– افزایش مقاومت دندان (فلورایدتراپی و فیشورسیلنت)

– مبارزه با میکروارگانیسم ها (رعایت بهداشت دهان و حذف پلاک میکروبی)

– بهبود رژیم غذایی (محدودیت مصرف قندها)

• فلورایدتراپی

این درمان می تواند به صورت موضعی یا سیستمیک انجام شود.

– سیستمیک: اضافه کردن فلوراید به آب، قرص ها و قطره های فلوراید

– موضعی: خمیردندان های حاوی فلوراید، ژل های فلوراید، محلول ها و دهانشویه های حاوی فلوراید و وارنیش های فلوراید

فلوراید یک ماده طبیعی است که باعث افزایش مقاومت دندان ها در برابر پوسیدگی دندان کودکان می شود. این ماده معمولا از راه آب آشامیدنی به بدن انسان می رسد. حداکثر فلوراید زمانی است که فلوراید موردنیاز از راه های مختلف مثل مصرف دهانشویه، آب و ژل فلوراید و … تامین می گردد.

فلورایدتراپی به روش سیستمیک: اگر فلوراید در طی شکل گیری تاج دندان های دائمی در رژیم غذایی موجود باشد در تمام ضخامت مینا نفوذ کرده و باعث بهبودی وضعیت ساختمان مینا می شود و دندان استحکام بیشتری پیدا می کند.

بیشترین اثر فلوراید روی دندان های تازه رویش یافته می باشد. زیرا سطوح دندانی که کاملا رویش نیافته اند متخلخل است و قابلیت جذب بیشتری دارند. قبل از به کار بردن ژل یا محلول فلوراید دندان ها باید کاملا تمیز شوند. استفاده از ژل فلوراید بیشتر در مطب ها انجام می شود.

برای کودکان بین سن 3 الی 6 سال که مستعد پوسیدگی هستند و بهداشت خوبی ندارند، بسیار توصیه می شود. پس لطفا شما والدین گرامی قبل از مراجعه به دندانپزشکی جهت انجام فلورایدتراپی حتما از تمیز بودن دندان ها (مسواک و نخ دندان) اطمینان حاصل کنید.

بعد از استفاده از ژل فلوراید در مطب دندانپزشکی، باید مراقب باشید که کودک عزیزتان تا یک ساعت چیزی نخورد و آن شب استثنا مسواک نزند و ژل فلورایدی که در دهان کودک دلبندتان است، قورت داده شود و ترجیحا تف نشود. در این صورت ژل فلوراید تاثیر بیشتری خواهد داشت.

فیشور سیلنت Fishur Sealant: برای افزایش مقاومت دندان جلوگیری از پوسیدگی دندان ها را فیشورسیلنت می کنند. امروزه ثابت شده که شیار های عمیق سطح جونده به دلیل عرض بسیار کم و به دلیل آن که بزاق در آن جریان نداشته و توسط مسواک قابل تمیز کردن نیستند، مستعد ترین ناحیه به پوسیدگی است.

فلوراید نیز در سطوح صاف بیشتر اثر کرده و تاثیر کمتری بر شیار ها دارد به همین جهت شیارهای سطح اکلوزال باید مسدود شوند. دندان هایی که شیارهای عمیق و بدون پوسیدگی دارند را می توان فیشورسیلنت کرد. فیشورسیلنت ماده ای سفید رنگ است که بر روی سطح جونده و شیار های عمیق دندان های آسیاب دائمی (دندان 6) قرار داده می شود و یک روش پیشگیرانه در دندانپزشکی محسوب می شود.

شما والدین عزیز بهتر است با رویش اولین دندان دائمی (دندان 6) که بدون افتادن دندان شیری، رشد می کند به دندانپزشک مراجعه بفرمایید که در خصوص انجام کارهای پیشگیری از پوسیدگی (فلورایدتراپی و فیشورسیلنت) شما عزیزان را راهنمایی کنند.

استفاده از راه های پیشگیری از پوسیدگی در مطب دندانپزشکی مانند فلورایدتراپی و فیشورسیلانت به معنای این نیست که می توانید مسواک و نخ دندان را کم کنید. پس در هر صورت اصلی ترین عامل در عدم پوسیدگی دندان ها استفاده صحیح از مسواک و نخ دندان می باشد.

آیا قطره آهن باعث پوسیدگی دندان کودکان می‌شود؟

خیر، قطره آهن به‌تنهایی باعث پوسیدگی دندان‌ها نمی‌شود، اما اگر پس از مصرف آن بهداشت دهان رعایت نشود، می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم در ایجاد پوسیدگی نقش داشته باشد.

آهن موجود در این قطره می‌تواند محیط دهان را اسیدی‌تر کرده و لکه‌هایی تیره روی دندان‌ها باقی بگذارد که اغلب والدین آن را با پوسیدگی اشتباه می‌گیرند.

برای جلوگیری از این اتفاق، توصیه می‌شود قطره آهن را با قطره‌چکان در قسمت عقب دهان بریزید و پس از مصرف، دهان کودک را با کمی آب یا گاز استریل پاک کنید.

همچنین مسواک زدن دندان‌ها بعد از نیم تا یک ساعت از مصرف قطره، در پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان بسیار مؤثر است.

سخن پایانی

پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان نیازمند مشارکت فعال والدین، آموزش مستمر و تغییر در سبک زندگی است. هر انتخاب روزمره، از نوع تغذیه تا زمان مسواک زدن، آینده سلامت دهان کودک را شکل می‌دهد. فراموش نکنید که سلامت دهان، بخشی جدانشدنی از سلامت عمومی کودک شماست.